Kryzys jest zjawiskiem nieuniknionym w cyklu życia każdego przedsiębiorstwa. Jego istota jest różnie postrzegana przez przedstawicieli nauki. K. Obłój (2007, s. 40) traktuje kryzysy jak budziki: nikt ich nie lubi, ale są potrzebne i mogą być mądrze wykorzystane. W. Greiner (1998, s. 39) twierdzi, że większość organizacji rozwija się poprzez kryzysy. B. Barczak i K. Bartusik (2010, s. 14) prezentują pogląd, że kryzys w znaczeniu ogólnym jest interpretowany jako punkt zwrotny w biegu wydarzeń, po którym następuje zmiana. Niemal jak chemia – restrukturyzacja firmy wynikająca z wystąpienia (lub antycypowania) kryzysu, to nauka o zmianie.
Kryzys może wynikać z błędów w zarządzaniu, utraty płynności finansowej, niekorzystnych zmian w otoczeniu rynkowym lub globalnych czynników makroekonomicznych. Gdy zagrożone jest przetrwanie firmy, kluczową rolę odgrywa zarządzanie kryzysowe oraz wsparcie specjalistów – w tym doradcy restrukturyzacyjnego, którego zadaniem jest wskazanie realnych dróg wyjścia z trudnej sytuacji.
Jak wskazują Michałowska, Stankiewicz i Danielak, kryzys zaburza równowagę dynamiczną przedsiębiorstwa z otoczeniem, stawiając menedżerów przed koniecznością podejmowania trudnych i ryzykownych decyzji. W takich okolicznościach doradca restrukturyzacyjny staje się nie tylko ekspertem od prawa upadłościowego, ale również partnerem strategicznym w procesie zarządzania zmianą i odbudowy zaufania rynkowego.
Żeby móc zamienić kryzys w zmianę na lepsze, należy go najpierw dostrzec. Im wcześniej to zrobimy, tym koszty przejścia i emocje z tym związane będą mniejsze.
Istota i źródła kryzysu w przedsiębiorstwie
Kryzys w przedsiębiorstwie można zdefiniować jako stan, który zagraża jego egzystencji i realizacji celów strategicznych, ogranicza czas na reakcję i wymaga działań pod presją niepewności. W odróżnieniu od chwilowych problemów operacyjnych, kryzys to zjawisko o charakterze systemowym – obejmuje zarówno sferę finansową, jak i organizacyjną oraz psychologiczną.
Źródła kryzysu mają charakter wewnętrzny (endogeniczny) lub zewnętrzny (egzogeniczny).
Do czynników wewnętrznych należą błędy w zarządzaniu, brak strategii, zły styl kierowania, nieefektywna struktura organizacyjna, zbyt duże koszty, przestarzała technologia czy utrata kluczowych pracowników. Czynniki te prowadzą do pogorszenia wyników finansowych i erozji zaufania wśród interesariuszy.
Z kolei czynniki zewnętrzne obejmują m.in. spowolnienie gospodarcze, zmiany regulacyjne, niestabilność podatkową, wzrost stóp procentowych, presję konkurencji, zatory płatnicze czy zmiany w zachowaniach konsumentów. Często to właśnie zewnętrzne wstrząsy makroekonomiczne stanowią impuls, który ujawnia wcześniej ukryte słabości przedsiębiorstwa. Wszyscy pamiętajmy jeszcze pandemię i związany z nią lock-down, prawda?
Wczesne rozpoznanie symptomów kryzysu jest warunkiem skutecznej reakcji. Autorzy opracowania z Uniwersytetu Zielonogórskiego wskazują na dwa główne obszary objawów: finansowy i pozafinansowy.
Symptomy finansowe:
- spadek rentowności, marży operacyjnej i zysków,
- wzrost zadłużenia i kosztów obsługi długu,
- utrata płynności finansowej, zatory płatnicze,
- utrudniony dostęp do kredytu i inwestorów
- nadmierne zapasy i malejące przychody.
Symptomy pozafinansowe:
- pogorszenie relacji interpersonalnych, konflikty w zespole,
- rotacja kadry, brak zaangażowania i motywacji,
- spadek jakości produktów lub usług,
- utrata reputacji i zaufania klientów,
- opór wobec zmian i stagnacja innowacyjna.
Symptomy te nie pojawiają się nagle – narastają stopniowo, tworząc tzw. „spiralę kryzysu”. Jeśli organizacja nie reaguje, kryzys przechodzi z fazy ostrzegawczej w fazę eskalacji, w której konieczne staje się wdrożenie działań naprawczych. Jeżeli nie reagujemy, to mimowolnie wspinamy się wyżej w drabince eskalacyjnej, z której czeka nas na końcu skok w kierunku upadłości.
Warto mieć na względzie, że zjawiska kryzysowe są naturalnym elementem cyklu życia przedsiębiorstwa – mogą wystąpić na każdym jego etapie, choć mają wtedy inny charakter.
1. Faza powstawania (start-up) – dominują kryzysy płynnościowe, wynikające z braku doświadczenia i niewystarczającego kapitału.
2. Faza wzrostu – występują kryzysy menedżerskie i strukturalne, spowodowane szybkim rozwojem, przeciążeniem zespołów i chaosem organizacyjnym.
3. Faza dojrzałości – typowy jest „kryzys rutyny”, objawiający się utratą elastyczności, stagnacją innowacyjną i biurokratyzacją procesów.
4. Faza schyłku – pojawia się kryzys strategiczny i finansowy: spadek konkurencyjności, utrata rynku, trudności w spłacie zobowiązań, a ostatecznie ryzyko upadłości.
Im później przedsiębiorstwo rozpozna symptomy kryzysu, tym bardziej kosztowne i ryzykowne staje się jego przezwyciężenie. Na tym etapie kluczową rolę przejmuje doradca restrukturyzacyjny, który łączy kompetencje analityczne, prawnicze i negocjacyjne, by przywrócić równowagę przedsiębiorstwa. Ma też swoje narzędzia przewidziane prawem restrukturyzacyjnym.
Zarządzanie kryzysem – proces i etapy
Zarządzanie kryzysem to proces obejmujący zapobieganie, reagowanie i odbudowę. Aneta Zelek wyróżnia sześć etapów tego procesu: formalizację celu, diagnozę, decyzję, projektowanie, wdrożenie oraz kontrolę i korektę. W praktyce odpowiada to czterem fazom zarządzania:
1. Zapobieganie – analiza ryzyka, identyfikacja potencjalnych zagrożeń, opracowanie planów awaryjnych i symulacji kryzysowych.
2. Przygotowanie – tworzenie scenariuszy działania, powołanie zespołów kryzysowych, opracowanie budżetu i harmonogramu reagowania.
3. Reagowanie – uruchomienie planów, mobilizacja zasobów, komunikacja kryzysowa i ochrona reputacji.
4. Odbudowa – przywrócenie stabilności, analiza błędów, redefinicja strategii i wdrożenie działań zapobiegających przyszłym kryzysom.
Właśnie w tych etapach doradca restrukturyzacyjny może znacząco zwiększyć skuteczność działań naprawczych – dzięki doświadczeniu, znajomości prawa gospodarczego oraz finansów i narzędzi prawa insolwencyjnego.
Doradca restrukturyzacyjny – rola i zadania
O tym kim jest doradca restrukturyzacyjny pisałem już wcześniej, przypomnijmy zatem skrótowo, że jest to podmiot, który uzyskał uprawnienia do prowadzenia m. in. postępowań restrukturyzacyjnych i upadłościowych. Kryzys i dług, to terminy bardzo bliskie doradcy restrukturyzacyjnemu. Nie musi on jednak za każdym razem sugerować otwierania postępowań insolwencyjnych, Jego pomoc może obejmować: diagnozę przyczyn trudności i analizę sytuacji finansowej, opracowanie planu restrukturyzacyjnego, reprezentowanie przedsiębiorcy przed wierzycielami i sądem, nadzór nad realizacją układu lub planu naprawczego, odbudowę wiarygodności w relacjach z partnerami biznesowymi.
Doradca pełni także funkcję mediatora między przedsiębiorcą, wierzycielami i instytucjami publicznymi. Dzięki swojej niezależności umożliwia prowadzenie negocjacji i wypracowanie kompromisowych rozwiązań – często zanim dojdzie do formalnego postępowania restrukturyzacyjnego.
Współpraca doradcy z przedsiębiorstwem
Skuteczność restrukturyzacji zależy od momentu, w którym przedsiębiorca zdecyduje się na wsparcie specjalisty. Wczesne włączenie doradcy pozwala wdrożyć system wczesnego ostrzegania, opracować scenariusze awaryjne i ograniczyć ryzyko utraty płynności.
Doradca restrukturyzacyjny współpracuje z zarządem w czterech wymiarach:
1. finansowym – optymalizacja kosztów, poprawa płynności, negocjacje z bankami,
2. organizacyjnym – weryfikacja struktury zarządzania, procesów i systemów decyzyjnych,
3. strategicznym – redefinicja celów i priorytetów rozwojowych,
4. komunikacyjnym – odbudowa zaufania interesariuszy, w tym pracowników i kontrahentów.
Dzięki takiemu podejściu możliwe jest przejście od reaktywnego „gaszenia pożarów” do proaktywnego zarządzania zmianą, w którym restrukturyzacja staje się szansą na nowy etap rozwoju.
Znaczenie doradcy w procesie wychodzenia z kryzysu
Doradca restrukturyzacyjny nie tylko wspiera przedsiębiorcę w przetrwaniu kryzysu, ale również przekształca go w okazję do wzmocnienia organizacji. Jak wskazują badania PARP, ponad dwie trzecie polskich firm z sektora MŚP nie posiada procedur reagowania na sytuacje kryzysowe, co znacznie ogranicza ich odporność na wstrząsy gospodarcze.
Włączenie doradcy na wczesnym etapie umożliwia więc nie tylko uniknięcie upadłości, ale również budowę trwałych mechanizmów odpornościowych – zarówno finansowych, jak i organizacyjnych. Dzięki interdyscyplinarnym kompetencjom doradca staje się „łącznikiem” między strategią, prawem i praktyką biznesową.
Wnioski
Kryzys w przedsiębiorstwie nie musi oznaczać końca jego działalności. Odpowiednio wcześnie rozpoznane symptomy, analiza przyczyn i profesjonalne wsparcie doradcy restrukturyzacyjnego mogą przekształcić go w impuls rozwojowy.
Zarządzanie kryzysem wymaga odwagi, wiedzy i konsekwencji – ale również zewnętrznej perspektywy, jaką wnosi ekspert.
Doradca restrukturyzacyjny, łącząc doświadczenie praktyczne i kompetencje analityczne, wspiera przedsiębiorcę w najtrudniejszym momencie – pomagając nie tylko przetrwać, ale także zbudować silniejsze, bardziej elastyczne i odporne na przyszłe kryzysy przedsiębiorstwo. Ze świecą szukać przecież biznesu, który przez kryzys nie przechodził, a największe historie sukcesu mogą być inspirujące nie dlatego, że wszystko było im dane na tacy, ale dlatego, że przezwyciężali trudności.
