Transformacja energetyczna w Unii Europejskiej coraz silniej obejmuje sektor budownictwa, który odpowiada za około 40% zużycia energii końcowej i 36% emisji CO₂. Dwa akty prawne mające kluczowe znaczenie w tym obszarze to znowelizowana Dyrektywa w sprawie charakterystyki energetycznej budynków (EPBD) oraz Dyrektywa w sprawie efektywności energetycznej (EED). Oba dokumenty wpisują się w strategię Europejskiego Zielonego Ładu i realizację celu neutralności klimatycznej do 2050 roku.
Z punktu widzenia małych i średnich przedsiębiorstw te dyrektywy to nie tylko zestaw wymogów, ale również szansa – na oszczędności, nowe inwestycje i dostęp do finansowania preferencyjnego. Jednocześnie jednak ich wdrożenie wymaga starannego planowania inwestycji, zrozumienia wymagań technicznych i wykorzystania dostępnych narzędzi wsparcia.
W Polsce budynki mieszkalne stanowią 75%, a 25% budynki komercyjne tj. biura, lokale usługowe i handlowe, muzea, kina, budynki użyteczności publicznej. Zużycie energii na metr kwadratowy w tych budynkach jest dużo wyższe niż w mieszkalnych, ponieważ mamy w nich wiele odbiorników energii (tj. klimatyzacja czy serwerownie), których nie spotykamy w budynkach mieszkalnych. Także oświetlenie jest w nich bardziej rozbudowane i częściej wykorzystywane. Z tego względu mimo dysproporcji powierzchni ślad węglowy budynków można mniej więcej podzielić na pół między budynki mieszkalne i komercyjne.
Energia w budynkach pod ścisłą kontrolą
Dyrektywa EPBD (Energy Performance of Buildings Directive) to kluczowy akt regulujący efektywność energetyczną budynków w Unii Europejskiej. Ostatnia nowelizacja z 2024 roku radykalnie zaostrzyła wymagania wobec nowych i istniejących obiektów. Wprowadza m.in. obowiązek, by wszystkie nowe budynki od 2030 roku były zeroemisyjne, a budynki publiczne – już od 2028 roku.
Dla przedsiębiorstw oznacza to, że każda inwestycja budowlana – od siedziby firmy po budynek produkcyjny, usługowy czy mieszkalny – musi być projektowana z myślą o minimalnym zużyciu energii oraz maksymalnym wykorzystaniu źródeł odnawialnych. Kluczową zmianą jest też stopniowe odchodzenie od stosowania paliw kopalnych w systemach grzewczych i chłodniczych.
Dyrektywa wprowadza ponadto obowiązek renowacji budynków o najgorszej charakterystyce energetycznej. Państwa członkowskie muszą przygotować krajowe plany modernizacji, obejmujące zwłaszcza obiekty klasy G i F w skali efektywności energetycznej. Dla MŚP oznacza to, że budynki starsze, użytkowane np. jako biura, hale czy magazyny, będą musiały być w ciągu najbliższych lat poddane termomodernizacji – w przeciwnym razie ich utrzymanie stanie się nie tylko kosztowne, ale też trudne prawnie.
Drugim filarem polityki energetycznej UE jest Dyrektywa o efektywności energetycznej (EED), przyjęta w nowym brzmieniu w 2023 roku. Jej głównym celem jest ograniczenie zużycia energii w całej gospodarce o co najmniej 11,7% do 2030 roku (w porównaniu z prognozami z 2020 r.).
Nowa EED wprowadza obowiązek dla państw członkowskich, by co roku ograniczały zużycie energii finalnej o 1,49% w sektorach nieobjętych systemem handlu emisjami (ETS). To oznacza, że przedsiębiorstwa – w tym MŚP – będą coraz częściej angażowane w krajowe programy poprawy efektywności energetycznej.
Dyrektywa wprost nakłada też większą odpowiedzialność na właścicieli i zarządców budynków. Wymaga, by systemy ogrzewania, chłodzenia i wentylacji były regularnie kontrolowane, a w nowych inwestycjach – wyposażane w inteligentne systemy zarządzania energią (BACS – Building Automation and Control Systems). Celem jest, by budynki w sposób automatyczny optymalizowały zużycie energii, ograniczając straty cieplne i zużycie prądu.
Dla małych i średnich przedsiębiorstw zmiany wynikające z EPBD i EED mają znaczenie strategiczne. Dotyczą nie tylko wymogów budowlanych, ale również kosztów eksploatacji, dostępności finansowania i konkurencyjności na rynku. W najbliższych latach można się spodziewać, że nieenergooszczędne budynki będą traciły na wartości, a inwestorzy, najemcy i banki będą preferować obiekty spełniające normy efektywności.
Przy planowaniu budowy nowej siedziby, hali produkcyjnej czy kompleksu mieszkalnego MŚP powinny więc brać pod uwagę następujące kwestie:
Po pierwsze, standard energetyczny projektowanego budynku. Już teraz warto przyjmować parametry odpowiadające budynkom zeroemisyjnym, mimo że obowiązek formalny wejdzie w życie w 2030 roku. Obejmuje to doskonałą izolację termiczną, zastosowanie odnawialnych źródeł energii (np. fotowoltaiki), energooszczędnych systemów HVAC oraz inteligentnego zarządzania zużyciem energii.
Po drugie, źródło energii. Dyrektywy UE wyraźnie wskazują, że w przyszłości zabronione będzie instalowanie systemów grzewczych opartych na paliwach kopalnych. Oznacza to konieczność inwestycji w pompy ciepła, sieci ciepłownicze zasilane OZE lub inne niskoemisyjne technologie.
Po trzecie, dokumentacja energetyczna. Nowe regulacje wprowadzają bardziej szczegółowe certyfikaty charakterystyki energetycznej oraz obowiązek raportowania efektywności. Firmy inwestujące w nieruchomości będą musiały zapewnić zgodność dokumentacji z aktualnymi normami, a także – w przypadku ubiegania się o finansowanie – wykazać oczekiwane oszczędności energii.
Po czwarte, cyfryzacja zarządzania budynkiem. Dyrektywa EPBD promuje wdrażanie systemów automatycznego sterowania, które pozwalają na analizę zużycia energii w czasie rzeczywistym i jego optymalizację. Dla MŚP oznacza to nie tylko lepszą kontrolę nad kosztami, ale również potencjalne punkty w ocenie ESG, które coraz częściej decydują o dostępie do kredytu czy partnerstw biznesowych.
Dla firm planujących budowę lub modernizację nieruchomości kluczowe jest uwzględnienie wymagań unijnych już na etapie koncepcji. W praktyce oznacza to współpracę z biurem projektowym posiadającym doświadczenie w projektowaniu budynków niskoenergetycznych, analizę kosztów cyklu życia inwestycji (LCC – Life Cycle Costing) oraz uwzględnienie źródeł finansowania preferencyjnego.
Z punktu widzenia MŚP warto także opracować wewnętrzną strategię efektywności energetycznej, która obejmuje:
- audyt obecnych obiektów i identyfikację potencjału oszczędności,
- plan modernizacji najbardziej energochłonnych elementów infrastruktury,
- analizę możliwości pozyskania dotacji (np. z programów NFOŚiGW, funduszy regionalnych lub programu FEnIKS),
- wdrożenie narzędzi monitoringu zużycia energii.
Inwestycje w efektywność energetyczną są coraz częściej warunkiem dostępu do wsparcia finansowego – zarówno ze środków publicznych, jak i z kredytów komercyjnych. Banki i instytucje finansowe stosują obecnie wymogi zrównoważonego finansowania (np. zgodność z taksonomią UE), które bezpośrednio nawiązują do dyrektyw EPBD i EED.
Dla przedsiębiorstw działających w sektorze budowlanym i deweloperskim wdrożenie dyrektyw oznacza konieczność podniesienia standardów projektowych oraz stosowania certyfikowanych materiałów. Budynki o wysokiej efektywności energetycznej staną się nie tylko wymogiem, ale też przewagą konkurencyjną – klienci indywidualni i instytucjonalni coraz częściej kierują się całkowitym kosztem użytkowania (TCO), w którym rachunki za energię mają kluczowe znaczenie.
W przypadku firm realizujących inwestycje mieszkaniowe warto pamiętać, że od 2028 roku wszystkie nowe budynki publiczne i od 2030 roku wszystkie nowe budynki prywatne muszą być zeroemisyjne. W praktyce oznacza to, że projekty deweloperskie przygotowane według starych standardów mogą nie uzyskać pozwolenia na budowę po tych datach. Warto więc już teraz dostosować projekty do przyszłych wymagań, by uniknąć kosztownych modyfikacji.
Z jednej strony nowe regulacje oznaczają wyższe koszty początkowe inwestycji. Z drugiej – pozwalają na znaczące oszczędności w dłuższej perspektywie oraz dostęp do preferencyjnych źródeł finansowania. Dla firm produkujących lub dostarczających technologie energooszczędne, dyrektywy EPBD i EED otwierają ogromny rynek: od producentów izolacji i stolarki po firmy instalujące pompy ciepła czy systemy automatyki budynkowej.
Zagrożeniem jest natomiast brak przygotowania – zarówno organizacyjnego, jak i finansowego. Przedsiębiorstwa, które nie rozpoczną działań adaptacyjnych już teraz, mogą w ciągu kilku lat stanąć wobec konieczności kosztownych modernizacji lub utraty konkurencyjności. Z kolei właściciele nieruchomości o niskim standardzie energetycznym mogą mieć trudności z ich wynajmem lub sprzedażą.
Aby skutecznie wdrożyć wymagania nowych dyrektyw, MŚP powinny przyjąć podejście strategiczne. W pierwszej kolejności warto przeprowadzić audyt energetyczny wszystkich budynków użytkowanych przez firmę, który wskaże najbardziej energochłonne elementy i potencjalne oszczędności. Kolejnym krokiem jest opracowanie planu inwestycyjnego obejmującego modernizację źródeł ciepła, izolacji, oświetlenia i systemów sterowania.
W przypadku nowych inwestycji należy uwzględnić nie tylko obecne przepisy budowlane, ale także przyszłe normy wynikające z EPBD 2024. Oznacza to m.in. konieczność projektowania budynków z myślą o pełnej dekarbonizacji, integracji z systemami OZE, przygotowaniu infrastruktury dla pojazdów elektrycznych i zapewnieniu wysokiej jakości środowiska wewnętrznego.
Nie bez znaczenia jest również aspekt wizerunkowy. Budynek o wysokiej efektywności energetycznej to dziś nie tylko niższe rachunki, ale również silny element marki – potwierdzenie, że firma działa w duchu zrównoważonego rozwoju. Coraz więcej kontrahentów, zwłaszcza w sektorze publicznym i międzynarodowym, oczekuje od partnerów biznesowych zgodności z zasadami ESG, a efektywność energetyczna budynków jest jednym z kluczowych wskaźników środowiskowych.
Należy pamiętać, że technologia, w szczególności cyfryzacja, jest sprzymierzeńcem we wdrożeniu dyrektyw. Już dziś w budynkach instalowane są czujniki i systemy sterowania BMS (Building Management System), który zbiera i analizuje dane, a potem optymalizuje działania różnych instalacji.
Stosowane obecnie systemy umożliwiają tworzenie wirtualnych bliźniaków budynków, czyli cyfrowego odwzorowania ich sposobu funkcjonowania, co pozwala poprawiać efektywność wykorzystania nośników energii. Dzięki temu można lepiej zarządzać odbiornikami energii, włączać światło, ogrzewanie czy klimatyzację odpowiednio do rzeczywistego wykorzystania.
Źródła finansowania inwestycji energooszczędnych dla MŚP
Koszty wdrożenia nowych standardów energetycznych mogą wydawać się wysokie, jednak przedsiębiorstwa mają dziś do dyspozycji szeroki wachlarz instrumentów finansowych wspierających transformację energetyczną.
Najważniejszym z nich jest program Fundusze Europejskie na Infrastrukturę, Klimat i Środowisko (FEnIKS) na lata 2021–2027. Program ten oferuje dotacje i pożyczki preferencyjne na przedsięwzięcia związane z poprawą efektywności energetycznej, w tym termomodernizację budynków, wymianę źródeł ciepła oraz instalacje odnawialnych źródeł energii. MŚP mogą ubiegać się o dofinansowanie zarówno w ramach konkursów krajowych, jak i regionalnych, które są realizowane przez wojewódzkie fundusze ochrony środowiska.
Warto również zwrócić uwagę na Europejski Bank Inwestycyjny, który poprzez instrument InvestEU finansuje inwestycje w zieloną infrastrukturę i budynki o wysokiej efektywności energetycznej. Banki komercyjne coraz częściej oferują tzw. zielone kredyty, czyli produkty finansowe preferencyjne dla inwestycji zgodnych z zasadami taksonomii unijnej.
Nie bez znaczenia pozostają także środki dostępne w ramach programów regionalnych zarządzanych przez urzędy marszałkowskie. W większości województw funkcjonują fundusze przeznaczone na termomodernizację, rozwój odnawialnych źródeł energii i poprawę efektywności energetycznej w przedsiębiorstwach.
Przedsiębiorcy, którzy chcą wykorzystać te możliwości, powinni rozpocząć od przygotowania dokumentacji technicznej inwestycji oraz audytu energetycznego. To właśnie te dokumenty stanowią podstawę wniosków o dofinansowanie i pozwalają określić poziom możliwej dotacji lub pożyczki.
W kolejnych artykułach opiszemy szerzej warunki i ofertę finansowania inwestycji z nowoczesne budownictwo.
Podsumowanie
Dyrektywy EPBD i EED radykalnie zmieniają sposób myślenia o budynkach w Europie. Dla małych i średnich przedsiębiorstw stanowią wyzwanie organizacyjne, technologiczne i finansowe, ale jednocześnie otwierają szereg możliwości. Inwestycje w efektywność energetyczną pozwalają obniżyć koszty działalności, zwiększyć wartość nieruchomości, poprawić wizerunek i uzyskać dostęp do preferencyjnych form finansowania.
Najważniejsze dla MŚP jest rozpoczęcie przygotowań już teraz – zanim przepisy staną się obligatoryjne. Wdrażanie standardów zeroemisyjnych i inteligentnych systemów zarządzania energią krok po kroku pozwoli nie tylko uniknąć ryzyka regulacyjnego, ale także zbudować trwałą przewagę konkurencyjną w nowej, niskoemisyjnej gospodarce.
