Dwudziesty szósty dzień lutego tego roku to naprawdę ważna data dla wielu przedsiębiorstw z powodu unijnej Dyrektywy CSRD i obowiązku raportowania ESG, który wisiał nad firmami jak miecz Damoklesa.
Ogłoszenie przez Komisję Europejską projektu pakietu OMNIBUS (link: https://ec.europa.eu/commission/presscorner/detail/pl/ip_25_614) i zawarte w nim ogromne poluzowanie wymogów sprawiło, że z dnia na dzień większość firm, które jeszcze nie zaczęły raportować lub się do tego raportowania dopiero przygotowywały, wyrzuciła do kosza „projekt ESG” i wróciła do „normalnej pracy”.
W zasadzie naprawdę trudno dziwić się takiej reakcji. Pakiet OMNIBUS to odpowiedź na sygnały ze strony biznesu i analizy, które wskazywały, że rosnące wymogi raportowania mogłyby negatywnie wpłynąć na konkurencyjność unijnych przedsiębiorstw, zwłaszcza MŚP.
W skrócie - OMNIBUS to zestaw uproszczeń i zmian w unijnych przepisach, które mają odciążyć firmy od nadmiernych obowiązków raportowych i formalnych, skoncentrować wymogi na największych podmiotach oraz umożliwić przedsiębiorstwom skuteczniejsze konkurowanie na rynku globalnym, przy jednoczesnym wspieraniu celów zrównoważonego rozwoju
Co zatem zawiera projekt ogłoszony przez Komisję Europejską 26 lutego?
Pakiet OMNIBUS proponuje szereg zmian do dyrektywy CSRD, dzięki czemu ta dyrektywa stanie się bardziej proporcjonalna i łatwiejsza do wdrożenia przez przedsiębiorstwa. Wiele już o tym napisano, więc krótko podsumujmy:
- Zmniejszenie zakresu firm objętych raportowaniem: Wymagania sprawozdawcze dotyczyłyby wyłącznie dużych przedsiębiorstw zatrudniających ponad 1000 pracowników (tj. przedsiębiorstw zatrudniających ponad 1000 pracowników i mających obroty powyżej 50 mln EUR lub sumę bilansową powyżej 25 mln EUR). Przedsiębiorstwa te będą zobowiązane do raportowania zgodnie z Europejskimi Standardami Sprawozdawczości Zrównoważonego Rozwoju (ESRS), a te standardy zostaną również zrewidowane i uproszczone. Oznacza to, że liczba objętych zakresem przedsiębiorstw zostanie zmniejszona o około 80%.
- Zobowiązanie Komisji do dokonania rewizji europejskich standardów sprawozdawczości w zakresie zrównoważonego rozwoju („ESRS”), w tym: znaczącego ograniczenia liczby punktów danych, wyjaśnienia niejasnych przepisów i zwiększenia spójność z innymi aktami prawnymi. Prace nad tym postulatem trwają. W lipcu organizacja EFRAG, pracując na zlecenie Komisji Europejskiej, opublikowała zrewidowane i uproszczone projekty ESRS i uruchomiła 60-dniowe konsultacje publiczne (od 31 lipca do 29 września). (Link: Press release - EFRAG Shares Revised ESRS Exposure Drafts and Launches 60-Day Public Consultation | EFRAG ).
- „Pułap łańcucha wartości”: W przypadku przedsiębiorstw, które nie będą już objęte zakresem dyrektywy CSRD (do 1000 pracowników), Komisja przyjmie w drodze aktu delegowanego dobrowolny standard sprawozdawczy oparty na dotychczasowym dobrowolnym standardzie dla MŚP (VSME). Standard ten będzie działał jako tarcza, ograniczając informacje, których przedsiębiorstwa lub banki objęte zakresem CSRD mogą żądać od przedsiębiorstw w swoich łańcuchach wartości zatrudniających mniej niż 1000 pracowników. Realizując ten postulat Komisja Europejska przyjęła 30 lipca 2025 r. rekomendację Dobrowolnego Standardu Raportowania Zrównoważonego Rozwoju dla mikro, małych i średnich firm nienotowanych na giełdzie (VSME). (link: Commission presents voluntary sustainability reporting standard to ease burden on SMEs - European Commission ).
- Usunięcie wymogu dotyczącego norm sektorowych: Regulacje spowodują usunięcie uprawnienia Komisji do przyjmowania norm sektorowych.
- Wprowadzenie poprawek w przepisach o taksonomii działalności zrównoważonej oraz uproszczenie wymogów należytej staranności w zakresie zrównoważonego rozwoju (CSDDD).
- Zwolnienie małych firm z tzw. granicznego podatku węglowego (CBAM).
- Odroczenie wymogów sprawozdawczych: Pakiet OMNIBUS proponuje odroczenie o dwa lata wejścia w życie wymogów sprawozdawczych dla dużych przedsiębiorstw, które nie rozpoczęły jeszcze wdrażania CSRD, oraz dla notowanych MŚP (Wave 2 i 3), aby dać krajom członkowskim czas na zatwierdzenie proponowanych przez Komisję istotnych zmian. Zmiana ta została już wprowadzona przez ogłoszenie tzw. Dyrektywy „Stop the Clock”, czyli w pełnej wersji DYREKTYWY PARLAMENTU EUROPEJSKIEGO I RADY (UE) 2025/794 z dnia 14 kwietnia 2025 r. w sprawie zmiany dyrektywy CSRD (UE) 2022/2464) i CSDDD (UE) 2024/1760.
Nowe ważne akronimy - VSME i CID
W całym zamieszaniu i euforii wywołanym przez pakiet OMNIBUS niedostatecznie wybiły się 2 akronimy: VSME i CID. Warto je rozszyfrować i zapamiętać, ponieważ to one będą za chwilę dominować w narracji dotyczącej zrównoważonego rozwoju.
Zacznijmy od VSME.
17 grudnia 2024 r. Europejska Grupa Doradcza ds. Sprawozdawczości Finansowej (EFRAG) opublikowała Dobrowolny Standard dla nienotowanych MŚP (VSME - Voluntary Sustainability Reporting Standard for non-listed SMEs).
Standard ten miał służyć jako dobrowolne narzędzie sprawozdawcze wykorzystywane przez mikro, małe i średnie jednostki do monitorowania ich działań w zakresie zrównoważonego rozwoju oraz zaspokajania rosnącego zapotrzebowania na dane ESG ze strony ich partnerów biznesowych (tj. banków, inwestorów lub większych przedsiębiorstw w łańcuchu wartości)
MŚP (z wyjątkiem notowanych MŚP) są obecnie poza zakresem CSRD. Jednak w praktyce wiele z nich podlegało i nadal podlega wnioskom o informacje dotyczące zrównoważonego rozwoju, gdy są włączone do łańcucha wartości większych firm lub instytucji finansowych.
Standard VSME składa się z dwóch modułów, które jednostka może wykorzystać jako podstawę do sporządzenia sprawozdania w zakresie zrównoważonego rozwoju:
- Moduł podstawowy, który określa podejście docelowe dla mikrojednostek i stanowi minimalny wymóg dla innych jednostek; oraz
- Moduł kompleksowy, który określa dodatkowe punkty danych poza tymi, które zawiera moduł podstawowy. Punktów tych mogą wymagać banki, inwestorzy oraz klienci korporacyjni w uzupełnieniu do modułu podstawowego. Zastosowanie modułu podstawowego jest warunkiem wstępnym do zastosowania modułu kompleksowego.
Na moduł podstawowy składa się 11 podstawowych ujawnień
B1 – informacja czy wybrany został wyłącznie moduł podstawowy czy również kompleksowy; czy pewne ujawnienia są pominięte z uwagi na tajemnicę przedsiębiorstwa; czy raport jest skonsolidowany (uwzględnia spółki zależne); podstawowe informacje dot. liczby pracowników, obrotów przedsiębiorstwa, kodów NACE (PKD); czy przedsiębiorstwo otrzymało jakiekolwiek certyfikaty potwierdzające jego zrównoważoną działalność;
B2 – informacje nt. praktyk, polityk, inicjatyw oraz celów przedsiębiorstwa z zakresu zrównoważonego rozwoju oraz redukcji negatywnego wpływu w tym zakresie;
B3 – dane z zakresu zużycia energii, emisji z zakresu 1 i 2;
B4 – dane z zakresu zanieczyszczeń powietrza, wód i gleby;
B5 – dane z zakresu bioróżnorodności;
B6 – dane z zakresu wykorzystania i poboru wody;
B7 – dane z zakresu gospodarki cyrkularnej;
B8 – informacje nt. pracowników m.in. liczba, rodzaje umów, płeć, kraj zatrudnienia;
B9 – informacje nt. wypadków przy pracy oraz zgonów czy chorób związanych z wykonywaniem pracy;
B10 – informacje nt. płac, różnic płacowych w zależności od płci, układów zbiorowych pracy, oraz godzin przeznaczonych na przeszkolenie pracowników;
B11 – informacje nt. wyroków i grzywien w zakresie korupcji i przekupstwa.
Moduł kompleksowy uwzględnia 9 ujawnień, które mogą być dodatkowo wymagane przez kontrahentów biznesowych MŚP, instytucje finansowe itd.:
C1 – kluczowe elementy składające się na model biznesowy oraz strategię przedsiębiorstwa, m.in. pogrupowane produkty/usługi, kluczowe rynki, relacje biznesowe, oraz czy strategia jest powiązana ze zrównoważonym rozwojem;
C2 – opis praktyk, polityk i przyszłych inicjatyw w zakresie przejścia na gospodarkę zrównoważoną;
C3 – cele z zakresu redukcji emisji, mogące obejmować także emisje z zakresu 3;
C4 – ryzyka klimatyczne m.in. ich opis, w jaki sposób została dokonana ocena ekspozycji na nie, również w ramach łańcucha wartości, oraz czy przedsiębiorstwo podjęło działania na rzecz adaptacji do zmian klimatu;
C5 – jeżeli przedsiębiorstwo zatrudnia 50 lub więcej pracowników, powinno ujawnić informacje nt. stosunku płci pracowników na szczeblu zarządczym oraz osób samozatrudnionych pracujących wyłącznie dla danego przedsiębiorstwa;
C6 – informacje nt. polityk oraz procesów z zakresu praw człowieka, związanych m.in. z pracą nieletnich, pracą przymusową, dyskryminacją;
C7 – czy przedsiębiorstwo ma potwierdzone zdarzenia związane z łamaniem praw człowieka i jakie działania podjęło aby to zaadresować;
C8 – przychody z pewnych sektorów oraz wykluczenie z unijnych wskaźników referencyjnych, w tym informacje nt. broni kontrowersyjnej, uprawy i produkcji tytoniu, działalności z sektora paliw kopalnych, oraz produkcji chemicznej;
C9 – różnorodność płci w radach nadzorczych.
Warto standard VSME przeczytać i przymierzyć się „na sucho” do jego potencjalnego użycia w przyszłości jako jednego z narzędzi budowania przewagi konkurencyjnej. (link do tłumaczenia polskiego: Polskie tłumaczenie Dobrowolnego Standardu Raportowania Zrównoważonego Rozwoju dla mikro, małych i średnich przedsiębiorstw nienotowanych na giełdzie (VSME) - Ministerstwo Rozwoju i Technologii - Portal Gov.pl )
A czego projekt ogłoszony przez Komisję Europejską 26 lutego NIE ZAWIERA?
Drugim ważnym, a z praktycznego punktu widzenia nawet ważniejszym, akronimem jest CID. Został on nieco przesłonięty w pakiecie OMNIBUS przez kwestie raportowania. W związku z tym w publicznych dyskusjach niedostatecznie wybiła się informacja, że NIE ODWOŁANO konieczności dekarbonizacji gospodarki europejskiej.
Dekarbonizacja jest kluczowym elementem globalnych działań na rzecz walki ze zmianami klimatycznymi i wciąż stanowi jeden z głównych celów polityki klimatycznej Unii Europejskiej oraz innych krajów, które zobowiązały się do ograniczenia emisji w ramach międzynarodowych porozumień, takich jak Porozumienie Paryskie.
Co więcej, oszczędności wynikające z ograniczenia obowiązków administracyjnych mają być spożytkowane na działania z tym związane poprzez nowy program unijny „Clean Industrial Deal" (CID), ogłoszony przez Unię Europejską na początku 2025 roku.
Jednym z kluczowych raportów w obszarze zrównoważonego rozwoju przygotowanych na zlecenie Komisji Europejskiej jest tzw. Raport Draghiego, byłego Szefa Europejskiego Banku Centralnego ( do przeczytania na stronie KE: The Draghi report on EU competitiveness ). W dokumencie tym wybrzmiewa jasno stwierdzenie, że wysokie ceny energii w UE hamują wzrost gospodarczy, a strategiczne obszary, jak np. energetyka wymagają pilnego doinwestowania i wdrożenia innowacyjnych rozwiązań. I jedną z odpowiedzi na te problemy jest właśnie program Clean Industrial Deal, którego celem jest między innymi dekarbonizacja przemysłu.
CID w założeniach ma wzmocnić konkurencyjność europejskich przedsiębiorstw, zwłaszcza tych energochłonnych, a z drugiej – przyspieszyć dekarbonizację gospodarki. Wielu komentatorów określa CID jako kontynuację europejskiego Zielonego Ładu (European Green Deal). Różnica polega na tym, że CID kładzie nacisk przede wszystkim na obszar przemysłu i adresuje potrzebę obniżenia kosztów energii oraz zakłada, że dostęp do czystej i tańszej energii stanowi fundament rozwoju przemysłu.
CID obejmuje szereg działań, takich jak:
- Obniżenie kosztów energii: Wprowadzenie planu działania na rzecz przystępnej energii, który ma na celu przyspieszenie wdrażania czystej energii, zwiększenie elektryfikacji oraz efektywne wykorzystanie energii.
- Wsparcie dla przemysłów energochłonnych: Pomoc dla sektorów takich jak stal, metale i chemikalia w przejściu na czystą energię oraz radzenie sobie z wysokimi kosztami i globalną konkurencją.
- Rozwój sektora technologii czystych: Promowanie innowacji i technologii niezbędnych do transformacji przemysłowej, cyrkularności i dekarbonizacji
Żadna z tych inicjatyw nie uda się bez odpowiednio skonstruowanych instrumentów finansowych.
W ramach pierwszych działań Komisja Europejska planuje między innymi:
- przeznaczyć 100 mld EUR na rozwój czystego przemysłu, w tym dodatkowe gwarancje w wysokości 1 mld EUR; oraz
- utworzyć Bank Dekarbonizacji Przemysłu, którego budżet, w wysokości 100 mld EUR, będzie przeznaczony na finansowanie w oparciu o dostępne środki z Funduszu Innowacyjnego. Dodatkowe środki mają pochodzić z części systemu ETS i instrumentu InvestEU.
Oczekuje się, że kluczowe działania i inicjatywy będą realizowane od 2025 roku, z pełnym wdrożeniem w kolejnych latach.
CID to zatem szansa także dla polskich przedsiębiorstw i nie możemy jej nie wykorzystać!
W kolejnych artykułach powiemy zatem więcej o CID, a zwłaszcza szczegółach podanych przez Komisję Europejską w lipcu, dekarbonizacji i możliwości jej finansowania.
